Στις μέρες μας, το σύνθημα του Πολυτεχνείου “Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία” παραμένει τραγικά επίκαιρο. Γιατί είναι ισχυρό το ενδεχόμενο μιας νέας παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης, σαν αυτή που συντάρασσε την Ελλάδα και όλο τον καπιταλιστικό κόσμο το 1973, ενώ ζούμε ήδη σε συνθήκες ενεργειακής φτώχειας, πληθωρισμού, διόγκωσης της ανεργίας, ταχύρρυθμης μείωσης του βιοτικού μας επιπέδου, επιδρομής των καπιταλιστικών συμφερόντων ενάντια στη Δημόσια Υγεία και Παιδεία, διόγκωσης του θεσμικού πλαισίου και των πολυπλόκαμων μηχανισμών καταστολής της εργατικής – λαϊκής πλειοψηφίας και των αγώνων της (Πανεπιστημιακή Αστυνομία, αγροτοδικεία, μαθητοδικεία κλπ.).

Ο ξεσηκωμός στο Πολυτεχνείο, το Νοέμβρη του 1973, αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός, ορόσημο της λαϊκής πάλης, σε μια από τις δύσκολες περιόδους της νεότερης ιστορίας του λαϊκού μας κινήματος. Στο λαϊκό αυτό ξεσηκωμό, μαζί με το σύνθημα «Ψωμί – Παιδεία – Ελευθερία», προβλήθηκαν και τα συνθήματα – στόχοι «Κάτω η χούντα», «Εξω οι ΗΠΑ και το NATO». Επομένως, είχε μήνυμα πολιτικό, ανατρεπτικό, αντιαμερικανικό, αντιιμπεριαλιστικό. Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου δεν ήταν μόνο «φοιτητικός» ξεσηκωμός, Στον ξεσηκωμό του Πολυτεχνείου εκφράστηκε η σύνδεση του φοιτητικού κινήματος με το εργατικό κίνημα.

Το χρονικό των τριών ημερών της κατάληψης έχει τη δική του ιστορία. Μετά το κλείσιμο των φοιτητών στο Πολυτεχνείο, στην κατάληψη έρχονται και συμμετέχουν μαθητές κι εργαζόμενοι (οικοδόμοι, ιδιωτικοί υπάλληλοι κ.ά.). Και οργανώνεται η κατάληψη, με μοίρασμα προκηρύξεων, τη λειτουργία του ραδιοφωνικού σταθμού, ακούγονται παντού αντιαμερικανικά και αντιχουντικά συνθήματα. Οι συγκεντρωμένοι μέσα κι έξω από το Πολυτεχνείο είναι χιλιάδες.

Την Πέμπτη, 15 Νοέμβρη, χιλιάδες εργαζομένων κατεβαίνουν στο Πολυτεχνείο.. Η κατάληψη αποκτά χαρακτηριστικά παλλαϊκού ξεσηκωμού. Ο κόσμος που αρχίζει να συγκεντρώνεται στους γύρω δρόμους συγκρούεται με την αστυνομία η οποία τους εμποδίζει να ενωθούν με τους φοιτητές

Την Παρασκευή 16 Νοέμβρη, η μαχητικότητα του λαού, με συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις, ανεβαίνει. Διαδηλώσεις με πολλές χιλιάδες κατεβαίνουν από τη λεωφόρο Αλεξάνδρας και από την Πατησίων και συγκλίνουν στο Πολυτεχνείο. Το πιο οργανωμένο κομμάτι είναι των οικοδόμων, αλλά συμμετέχουν και ιδιωτικοί υπάλληλοι και πολλοί νέοι και μαθητές. Υπολογίζεται να είναι σε κινητοποίηση γύρω στις 150.000 λαού

Το απόγευμα η αστυνομία αρχίζει να χτυπάει άγρια τις μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις στο κέντρο της Αθήνας και γύρω από το Πολυτεχνείο που έχουν κινητοποιηθεί οι οικοδόμοι, οι ιδιωτικοί υπάλληλοι, άλλοι κλάδοι εργαζομένων, αγρότες από τα Μέγαρα.

Η αστυνομία εντείνει τις επιθέσεις με δακρυγόνα, κλομπ και σφαίρες. Αλλά το ηθικό του λαού δεν κάμπτεται. Οι διαδηλωτές διαλύονται και ξανά συγκεντρώνονται. Γεγονός που δείχνει ότι η χούντα καταλαβαίνει και φοβάται την εργατική, τη λαϊκή συμμετοχή στην ανατρεπτική ενάντιά της πάλη

Ξημερώματα του Σαββάτου 17 Νοέμβρη τα τανκς έχουν ζώσει το Πολυτεχνείο.

Η Συντονιστική Επιτροπή των Φοιτητών προσπάθησε να διαπραγματευτεί την ασφαλή έξοδο του κόσμου. Πριν εκπνεύσει η διορία για την έξοδο των φοιτητών, ένα τανκ σπάει την κεντρική πύλη του Πολυτεχνείου. Ακολουθεί όργιο καταστολής απέναντι στον άοπλο λαό ακόμα και με πυροβολισμούς «στο ψαχνό». Όμως ο λαός δε γονατίζει. Όλη τη διάρκεια της μέρας και μέχρι αργά το βράδυ γίνονται διαδηλώσεις και συγκρούσεις με τα όργανα της Χούντας.

Την περίοδο της δικτατορίας, ο παράνομος ραδιοφωνικός σταθμός «Η Φωνή της Αλήθειας» διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην αντιδικτατορική πάλη, Ακουγόταν δέκα φορές το 24ωρο και ήταν η «φωνή» που εξέφραζε τους μύχιους πόθους του λαού και της νεολαίας, τα αντιδικτατορικά τους αισθήματα. Όχι λίγες φορές, αποκάλυπτε και κατήγγελλε στο λαό και τη διεθνή κοινή γνώμη τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονταν όσοι μάχονταν κατά της Χούντας, στιγμάτιζε τους βασανιστές και τους δολοφόνους. Ας δούμε επιλεγμένα αποσπάσματα εκπομπών του ραδιοσταθμού «Η Φωνή της Αλήθειας» εκείνων των ημερών:

15.11.1973

«Οι φοιτητές των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων της Αθήνας βρίσκονται σε συναγερμό. Οι αγωνιστικές τους εκδηλώσεις, που ξέσπασαν την Κυριακή στις 4 Νοέμβρη και εντάθηκαν κατά τη διάρκεια της δίκης των 17 πατριωτών, πήραν χτες και σήμερα νέα ένταση και έκταση. Η ελληνική κοινή γνώμη έχει και πάλι στραμμένη την προσοχή της στην ηρωική πάλη της σπουδάζουσας νεολαίας, ενώ ο διεθνής Τύπος, το ραδιόφωνο και η τηλεόραση αφιερώνουν πλούσια ρεπορτάζ, άρθρα και σχόλια. Οι νέοι φοιτητικοί αγώνες άρχισαν με μια μαχητική συγκέντρωση χιλιάδων σπουδαστών στο προαύλιο του Πολυτεχνείου, όπου αντήχησαν τα συνθήματα «Κάτω η Χούντα», «Κάτω ο Παπαδόπουλος», «Έξω οι Αμερικανοί», «Ελεύθερες εκλογές στους συλλόγους», «Εκδημοκρατισμός της Παιδείας». Σε συνέχεια οι φοιτητές κατέλαβαν το κτήριο του Πολυτεχνείου και οχυρώθηκαν σε αυτό. Σήμερα το πρωί, μια ομάδα σπουδαστών βγήκε από τον περίβολο του 18 Πολυτεχνείου και έκαψε στο πεζοδρόμιο δύο εμβλήματα του δικτατορικού καθεστώτος της 21ης του Απρίλη, κραυγάζοντας το σύνθημα «Ελευθερία, λαέ, ή τώρα ή ποτέ». Χουντικές αστυνομικές δυνάμεις έκλεισαν τους γύρω δρόμους για να εμποδίσουν την είσοδο στο Πολυτεχνείο και άλλων σπουδαστών από άλλες σχολές. Το αμερικάνικο πρακτορείο Associated Press μετέδωσε ότι φοιτητές οχυρώθηκαν στο Πολυτεχνείο, έχουν εγκαταστήσει δικό τους ραδιοφωνικό σταθμό και ότι μεταδίδουν συνθήματα για την οργάνωση και άλλων εκδηλώσεων κατά του δικτατορικού καθεστώτος και της μεταμφιεσμένης κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων μετέδωσε ότι χτες βράδυ είχαν συγκεντρωθεί στο Πολυτεχνείο πάνω από 4.000 φοιτητές, με προκηρύξεις και μεγάφωνα, καλούσαν τους συναδέλφους τους όλων των σχολών να ξεσηκωθούν και να απαιτήσουν την παραίτηση του Παπαδόπουλου και της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. «Ο φασισμός δε θα περάσει στην Ελλάδα», κραύγαζαν οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο (…). Σε προκήρυξη που κυκλοφόρησε η Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ απαιτεί αύξηση σε 20% των δαπανών για την Παιδεία, ελεύθερες εκλογές στους συλλόγους, καταχώρηση των ακαδημαϊκών ελευθεριών. Η προκήρυξη καταλήγει με τα συνθήματα: «Κάτω η Χούντα», «Ζήτω η λαϊκή κυριαρχία». • Νεότερες πληροφορίες αναφέρουν ότι το ξεσήκωμα των σπουδαστών επεκτείνεται και σε άλλες σχολές. Μαζί με τα επαναλαμβανόμενα μαχητικά συνθήματα, οι σπουδαστές του Πολυτεχνείου τραγουδούν το σατιρικό: «Η ζωή ακριβαίνει, ο λαός πεινάει, οι Αμερικανοί πλουτίζουν.» • Νεότερες πληροφορίες αναφέρουν ότι οι φοιτητές του Πολυτεχνείου, που κατέλαβαν χτες το κτήριο του ιδρύματος, εξακολουθούν να το κατέχουν και σήμερα. Στο μεταξύ η αστυνομία κύκλωσε με ισχυρές δυνάμεις το κτήριο και εμποδίζει την είσοδο φοιτητών σε αυτό. Φοιτητές καίνε τη σημαία της Χούντας. 19 Η συνέλευση των φοιτητών το απόγευμα της Τετάρτης 14 Νοέμβρη, όπου αποφασίστηκε η κατάληψη του Πολυτεχνείου.»

16.11.1973

 «Ανταπόκριση από την Αθήνα. Οι χιλιάδες φοιτητές, που από προχτές το μεσημέρι κατέλαβαν το Πολυτεχνείο της Αθήνας και κλείστηκαν σε αυτό, συνεχίζουν με απαράμιλλο θάρρος τον ηρωικό τους αγώνα ενάντια στο μεταμφιεσμένο στρατιωτικό φασιστικό καθεστώς. Ο λαός της Αθήνας παρακολουθεί από κοντά τον ηρωικό τους αγώνα και εκδηλώνει ενεργητικά την αλληλεγγύη του. Ομάδα μαθητών ηλικίας 12 χρονών και πάνω κατάφεραν να ξεπεράσουν τα εμπόδια που παρεμβάλλει η αστυνομία, να σπάσουν τον αστυνομικό κλοιό και να μπουν στο Πολυτεχνείο, εκδηλώνοντας έτσι τη συμπαράστασή τους προς τους φοιτητές. Στο μεταξύ οι συγγενείς και οι άλλοι πατριώτες στέλνουν στους φοιτητές τρόφιμα. Οι οδηγοί των ταξί και των 20 άλλων αυτοκινήτων εκδηλώνουν τη συμπαράστασή τους προς τους φοιτητές με κορναρίσματα. Πάνω από 30.000 λαού έχουν κατακλείσει την οδό Πατησίων και την Ομόνοια, παρακολουθώντας την κίνηση στο Πολυτεχνείο και τις αγωνιστικές εκδηλώσεις των φοιτητών και εκδηλώνοντας με κάθε τρόπο την υποστήριξη του αγώνα τους. Σε όλη τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου, έγιναν στο κέντρο της Αθήνας 25 διαδηλώσεις φοιτητών και άλλων νέων με συνθήματα κατά της δικτατορίας και των Αμερικανών υποστηρικτών της. Στην Πάτρα οι φοιτητές εξακολουθούν να είναι κλεισμένοι στο Πανεπιστήμιο και προς την ίδια κατεύθυνση κινούνται και οι φοιτητές του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Ο ραδιοφωνικός σταθμός των φοιτητών του Πολυτεχνείου εκπέμπει συνεχώς συνθήματα και αντιστασιακά τραγούδια σε ένταση που καλύπτει ολόκληρη την Αττική. Ανάμεσα στα συνθήματα που εκπέμπει ο ραδιοφωνικός σταθμός είναι: «Η Χούντα να πέσει από το λαό», «Ο λαός πεινάει και η Χούντα μασάει», «Λευτεριά στους ήρωες αγωνιστές και πολιτικούς κρατούμενους», «Αλληλεγγύη στον αγώνα». 21 Από το ραδιοσταθμό των φοιτητών μεταδόθηκε η παρακάτω διακήρυξη: «Προσοχή! Προσοχή! Σας μιλάει ο ραδιοσταθμός του Πολυτεχνείου. Η φωνή των αγωνιζόμενων φοιτητών, η μόνη φωνή των ελεύθερων αγωνιζόμενων Ελλήνων. 6 χρόνια Χούντας είναι αρκετά! Ο λαός απαντάει με κινητοποίηση στη κυβέρνηση Μαρκεζίνη και τους υποστηρικτές της. Λαέ, αυτήν τη στιγμή είμαστε εδώ μαζεμένοι οι φοιτητές απ’ όλη την Αθήνα, απ’ όλη την Ελλάδα. Μάθαμε να θέτουμε τα αιτήματα μας μέσα στο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο. Ο αγώνας μας είναι αγώνας όλων των Ελλήνων, για μια ανεξάρτητη και δημοκρατική Ελλάδα. Συνθήματά μας είναι: Κάτω η στρατιωτικοφασιστική δικτατορία και το κεφάλαιο που την στηρίζει! Κάτω ο τιμάριθμος και η ακρίβεια! Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία!» Το σύνθημα αυτό, δηλαδή: «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία», είναι γραμμένο στην κεντρική είσοδο του Πολυτεχνείου με μεγάλα γράμματα. Οι φοιτητές απευθύνουν συνεχείς εκκλήσεις στο λαό να δυναμώσει η συμπαράστασή του. Το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων μετέδωσε ότι ο ραδιοφωνικός σταθμός των φοιτητών του Πολυτεχνείου απηύθυνε σήμερα το πρωί έκκληση προς τους Έλληνες πατριώτες να εφοδιάσουν τους φοιτητές που είναι κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο με μία ισχυρή λυχνία, για να μπορέσει να συνεχίσει τις εκπομπές του. Οι εκπομπές του ραδιοσταθμού, προσθέτει το ίδιο πρακτορείο, συνεχίζονταν όλη τη νύχτα. Το France Press μεταδίδει επίσης ότι φοιτητές οργάνωσαν μέσα στο Πολυτεχνείο ορχήστρα, που έπαιζε κρητικές μαντινάδες και άλλα τραγούδια από τους αγώνες για την ελευθερία και την ανεξαρτησία της Ελλάδας. Ανάμεσα στα συνθήματά τους είναι και τα συνθήματα: «Η Ελλάδα έξω από το ΝΑΤΟ», «Έξω οι Αμερικανοί», «Χαιρετισμός στο λαό και τους φοιτητές της Ταϋλάνδης που έριξαν τη δικτατορική κυβέρνηση», «Κάτω η δικτατορία». Εξάλλου τα πρακτορεία Reuters και United Press μετέδωσαν ότι χτες το βράδυ συγκεντρώθηκαν πάνω από δέκα χιλιάδες λαού έξω από το Πολυτεχνείο. Τα ίδια πρακτορεία μεταδίδουν ότι χτες τη νύχτα έφτασαν στην Αθήνα και φοιτητικές αντιπροσωπίες από την Πάτρα. Τα πρακτορεία επισημαίνουν ότι ανάμεσα στο λαό που διαδηλώνει τη συμπαράστασή του προς τους αγωνιζόμενους φοιτητές έξω από το Πολυτεχνείο ήταν και αντιπροσωπία των αγροτών από τα Μέγαρα, που αγωνίζονται για τη ματαίωση των απαλλοτριώσεων. 22 Οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης μπαίνουν στον αγώνα»

16.11.1973

(…) Οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης κατέλαβαν σήμερα το εκεί Πανεπιστήμιο, έβγαλαν επιτροπή η οποία εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση: «Εμείς οι φοιτητές της Θεσσαλονίκης, καταλάβαμε σήμερα 16 Νοέμβρη το κτήριο του Πανεπιστημίου για να εκφράσουμε την αντίθεσή μας στη φασιστική Χούντα, η οποία καταπιέζει τον ελληνικό λαό. Να διατρανώσουμε την πίστη στο δίκαιο αγώνα μας και την πεποίθησή μας ότι το τέλος των προσπαθειών μας θα στεφθεί με επιτυχία. Ζήτω η Ελευθερία!»

17.11.1973

«Ο δικτάτορας Παπαδόπουλος κήρυξε και πάλι το στρατιωτικό νόμο σε ολόκληρη την επικράτεια. Στο μεταξύ στην Αθήνα εξακολουθούν να καταφτάνουν δυνάμεις τεθωρακισμένων όχι μόνο από την περιοχή της Αττικής, αλλά και από τις άλλες περιοχές της χώρας. Στους κεντρικούς δρόμους περιπολούν τανκς, τα οποία πυροβολούν συνεχώς για να τρομοκρατήσουν το λαό. Μια φάλαγγα από 12 τανκς Μ-40 κατευθύνονταν τις πρωινές ώρες προς την Ομόνοια, όπου έγιναν νέες συγκρούσεις μεταξύ αστυνομικών και διαδηλωτών. Σε πολλά άλλα σημεία της πρωτεύουσας ακούγονται πυροβολισμοί από αυτόματα όπλα. Χτες όλη τη νύχτα γίνονταν συγκρούσεις ανάμεσα στις αστυνομικές δυνάμεις, τεθωρακισμένα και πλήθη λαού, που εκδήλωναν τη συμπαράστασή τους προς τους φοιτητές. Πληροφορίες αναφέρουν πως οι 4 νεκροί είναι από τις συγκρούσεις που βγήκαν κατά τη χτεσινή μέρα στη διάρκεια των πολλών λαϊκών διαδηλώσεων. Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα το τι ακριβώς έγινε κατά την έφοδο των χουντικών δυνάμεων μετά από την επίθεση των τανκ στο Πολυτεχνείο. Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα ο πραγματικός αριθμός των 24 τραυματιών και αν υπάρχουν και άλλοι νεκροί. Ο ένας από τους 4 νεκρούς είναι ο φοιτητής της Ανώτατης Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών από την Πάτρα Γ. Α. Χαμουρλής * , 23 ετών. Σκοτώθηκε επίσης και μια Αιγύπτια τουρίστρια που βρισκόταν στην πανσιόν όπου εκεί κοντά έγιναν οι συγκρούσεις. Αναφέρεται ότι και 4 νεκροί φέρουν τραύματα από σφαίρες (…). Άλλες πληροφορίες αναφέρουν ότι η Αθήνα σήμερα το πρωί παρουσίαζε όψη πεδίου σκληρών μαχών. Στο κέντρο της Αθήνας και σε πολλούς δρόμους παραμένουν ακόμα τα οδοφράγματα που στήθηκαν χτες, με αναποδογυρισμένα λεωφορεία και φορτηγά αυτοκίνητα, με ξύλα, ακόμα μπανιέρες και διάφορα άλλα αντικείμενα (…). Σημειώνεται ότι οι φοιτητές που ήταν κλεισμένοι στο Πολυτεχνείο δήλωσαν από το ραδιοφωνικό τους σταθμό χτες το βράδυ ότι ήταν τελείως άοπλοι, ότι το μόνο τους όπλο ήταν η πίστη τους στο δικαίωμα του αγώνα τους.»

 *. Πρόκειται για τον Γεώργιο Σαμούρη του Αντρέα, ο οποίος ανακριβώς είχε αναφερθεί ως Χαμουρλής εκείνες τις μέρες από την αστυνομία.

18.11.1973

«Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, η αστυνομία έριξε ενάντια στους διαδηλωτές την Παρασκευή, μόνο στην πλατεία Ομονοίας, εκατοντάδες δακρυγόνες βόμβες. Το ίδιο έκανε και στην οδό Πειραιώς, στη Σταδίου, Πανεπιστημίου και στις παρόδους. Επίσης και στα Εξάρχεια, Γκύζη, Παγκράτι, Κυψέλη και στην πλατεία Βάθης και στη Βικτώριας. Συγκρούσεις έγιναν μεταξύ διαδηλωτών και αστυνομικών σε πολλά μέρη. Πληροφορίες αναφέρουν ότι μόνο στις συγκρούσεις αυτές σκοτώθηκαν 5 άτομα και τραυματίστηκαν βαριά 500 άτομα και ελαφρύτερα πάνω από 1.000. Οι διαδηλωτές έστησαν οδοφράγματα με ξύλα από τις οικοδομές στην οδό Πειραιώς, λεωφόρο Αλεξάνδρας, Πατησίων, Αριστοτέλους, Στουρνάρα και Τρικούπη. Σχετικά με την έφοδο τεθωρακισμένων και των αστυνομικών και στρατιωτικών δυνάμεων στο Πολυτεχνείο, σε αθηναϊκές εφημερίδες δημοσιεύτηκε ότι καταρχήν τανκ σάρωσε την κεντρική είσοδο και έπειτα εισόρμησαν αστυνομικές δυνάμεις και, κατά ορισμένες εφημερίδες, και ΛΟΚατζήδες (…).»

Ποιο ήταν όμως το πλαίσιο μέσα από το οποίο ξεπήδησε ο ηρωικός αυτός ξεσηκωμός;

Η άνοδος του εργατικού κινήματος ήταν συγκριτικά με τα πρώτα χρόνια της δικτατορίας σημαντική. Το δυνάμωμα του φοιτητικού κινήματος «πατούσε» πάνω στο λαϊκό παράγοντα, στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος.

Επιπλέον, η κρίση του χουντικού καθεστώτος γίνεται όλο και πιο βαθιά και επιταχύνεται από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 και ιδιαίτερα την περίοδο 1972 – ’73. Μια σειρά από διεθνείς και εσωτερικές εξελίξεις εντείνουν την κρίση και την παράλληλη άνοδο της αντιδικτατορικής πάλης.

Για τον καπιταλισμό, εκείνη η περίοδος ήταν ιδιαίτερα δύσκολη. Η οικονομική κρίση (που τότε από τους αστούς οικονομολόγους ονομαζόταν «πετρελαϊκή κρίση») μόλις είχε ξεσπάσει, αγγίζοντας και τη χώρα. Οι σκανδαλώδεις συμβάσεις της χούντας με μονοπώλια γίνονται απροκάλυπτες και γνωστές στο λαό. Παράλληλα, όμως, η αντιαμερικάνικη, αντιιμπεριαλιστική συνείδηση λαού και νεολαίας βαθαίνει ακόμη περισσότερο από τις επεμβάσεις του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα τής, με αμερικάνικη επέμβαση, επιβολής χούντας στη Χιλή, και η ανατροπή της κυβέρνησης της «Λαϊκής Ενότητας» του Σ. Αλιέντε. Η αγανάκτηση του λαού στρέφεται τόσο ενάντια στον ιμπεριαλισμό, όσο και στη χούντα με τον ελλιμενισμό του 6ου Στόλου στο Φάληρο και στην Ελευσίνα. Από την άλλη, θετική επίδραση ασκούσαν στο λαό οι σοσιαλιστικές χώρες, η πάλη του βιετναμέζικου λαού ενάντια στους Αμερικάνους ιμπεριαλιστές, καθώς και η άνοδος του εργατικού κινήματος των καπιταλιστικών χωρών. Η απομόνωση του χουντικού καθεστώτος διευρυνόταν.

Μπροστά σε αυτή την κατάσταση, οι δυνάμεις του κεφαλαίου στην Ελλάδα εξετάζουν ενδεχόμενη «ομαλή» διαδοχή σε μια «φιλελεύθερη» διακυβέρνηση, η οποία θα είναι αστικοκοινοβουλευτική μεταμφίεση της χούντας. Κάτω από το βάρος των εξελίξεων και την πίεση του λαϊκού παράγοντα, ξεκινά το πείραμα της «φιλελευθεροποίησης», από το 1972 και εντείνεται το 1973, με το δημοψήφισμα για την κατάργηση της βασιλείας και την κυβέρνηση Μαρκεζίνη, η οποία υποσχέθηκε τη διενέργεια εκλογών το Φλεβάρη του ’74.

Το 1973 χαρακτηρίζεται από τη σοβαρή αγωνιστική ανάταση του λαού και της νεολαίας. Το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των αγώνων της εργατικής τάξης, λόγω και της φασιστικής επιβολής, αρχίζει να ξεπερνιέται και με ωριμότητα από τις στοιχειώδεις μορφές τους (διαβήματα, υπομνήματα κ.λπ.) περνάνε σε ανώτερες – μέχρι τις απεργίες. Στην πρώτη γραμμή τίθενται ζητήματα, όπως: Μεροκάματα, ασφαλιστικά ταμεία, ωράριο, συνδικαλιστικές ελευθερίες, δικαίωμα της απεργίας. Μία μετά την άλλη οι ομοσπονδίες, ένας μετά τον άλλο οι κλάδοι των εργαζομένων καταγγέλλουν τις συμβάσεις εργασίας και ζητούν αυξήσεις των αποδοχών τους κατά 40% – 50%. Ως αποτέλεσμα όλων των προηγούμενων αγώνων, το 1973, σημειώνονται οι απεργίες αλιεργατών Καβάλας, τυπογράφων Αθήνας, τεχνικών «Ολυμπιακής», δημοσιογράφων πρωινών εφημερίδων Αθήνας, εργαζομένων της ΔΕΗ, κινηματογραφιστών Αθήνας. Σε όλες αυτές τις διεργασίες, αποφασιστική είναι η συμβολή του ΚΚΕ, το οποίο, παρά την παρανομία τόσων χρόνων, έχει βαθιές ρίζες στο λαό.

Την ίδια χρονιά, αναπτύσσονται και οι πρώτες εκδηλώσεις των αγροτών, διοργανώνοντας μεγάλα συλλαλητήρια, όπως στα Καλύβια Τρικάλων, στα Μέγαρα, στα Σπάτα, στο Μενίδι, στο Σκαραμαγκά. Αρνούνται την παράδοση ή πώληση των προϊόντων τους, μέτρο που επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα.

Δυναμώνουν και οι διεκδικήσεις με καθαρά πολιτικό χαρακτήρα. Τέτοιες μέρες δράσης είναι η 28η Οκτώβρη 1972, η επέτειος του πραξικοπήματος (21η Απρίλη 1973), η Πρωτομαγιά του ’73, η νυχτερινή διαδήλωση μετά το σχηματισμό της κυβέρνησης Μαρκεζίνη. Ακόμη και στις Ενοπλες Δυνάμεις, υπάρχουν παραδείγματα αντιδικτατορικών εκδηλώσεων, με την εγκατάλειψη ΝΑΤΟικής άσκησης στην Αδριατική από το αντιτορπιλικό «ΒΕΛΟΣ».

Επίσης, από τις αρχές ακόμη του 1972, οι αγώνες του φοιτητικού κινήματος εντείνονται. Και αυτοί είναι αποτέλεσμα της προηγούμενης δράσης, που είχε αναδείξει και το μαζικό του φορέα, την «Αντιδικτατορική ΕΦΕΕ». Σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς, γίνονται κινητοποιήσεις, οι φοιτητές απαιτούν γνήσιες εκλογές και συγκρότηση φοιτητικών συλλόγων, προσφεύγουν στα Πρωτοδικεία και προσβάλλουν τη «νομιμότητα» των διορισμένων από τη χούντα εκπροσώπων στις σχολές. 

Το 1973 βρίσκει το φοιτητικό κίνημα σε μια κρίσιμη καμπή του. Η χούντα οργανώνει επίθεση εναντίον του. Το Γενάρη δημοσιεύει το λεγόμενο «καταστατικό χάρτη» της Ανώτατης Παιδείας, με τον οποίο θέλει να κάμψει τους φοιτητές. Παρά το μπαράζ διώξεων, που έχει εξαπολύσει η χούντα, στις 14 Φλεβάρη, με τη συγκέντρωση στο Πολυτεχνείο, μπαίνουμε σε μια ανώτερη φάση των αγώνων, κορυφαία στιγμή του έχει την κατάληψη της Νομικής στις 21-22 Φλεβάρη, η οποία και λήγει με μαζική διαδήλωση στους δρόμους της Αθήνας. Το Μάρτη, νέες καταλήψεις στην Ιατρική και ξανά στη Νομική. Οι κινητοποιήσεις απλώνονται και σε άλλες πόλεις, Θεσσαλονίκη, Πάτρα. Στις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, το φοιτητικό κίνημα διαθέτει περισσότερα περιθώρια ζύμωσης, νόμιμης ή μισονόμιμης δράσης. Ετσι φτάσαμε στον ξεσηκωμό του Νοέμβρη. Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου, ως κορύφωση του αντιδικτατορικού αγώνα, προετοιμάστηκε σε ό,τι αφορά τα αιτήματα, τα συνθήματα, τους στόχους πάλης, σε όλους τους προηγούμενους αγώνες του λαού.

Ο ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου διδάσκει ότι στον δρόμο του ανυποχώρητου, μαζικού αγώνα γράφεται η Ιστορία, ανατρέπεται ο αρνητικός συσχετισμός, κερδίζεται το δίκιο, ενάντια στην αναμονή και τις ψευδαισθήσεις ότι με “κινήσεις κορυφών” μπορεί να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής μας.