Οι συνθήκες εργασίας των γυναικών στην Ευρώπη και την Αμερική και οι πρώτες απεργίες

Στην πραγματικότητα, οι συνθήκες εργασίας και ζωής των εργατριών με τη Βιομηχανική Επανάσταση ήταν απίστευτα δραματικές: Εργάζονταν από τα ξημερώματα μέχρι το βράδυ, πολλές δεν έβλεπαν το φως του ήλιου, έτρωγαν απαίσια, δούλευαν με το νερό συχνά μέχρι τα γόνατα, μέσα σε θορύβους που ξεκούφαιναν, μέσα στο χνούδι και στη σκόνη, σε σκοτεινούς, υγρούς, πνιγερούς χώρους. Γρήγορα προσβάλλονταν από διάφορες αρρώστιες, με προεξάρχουσα τη φυματίωση. Με την απειλή της απόλυσης πολλοί βιομήχανοι διατηρούσαν στο εργοστάσιό τους χαρέμι. Τα μωρά γεννιούνταν πότε στο σπίτι, πότε στο εργοστάσιο, για να μεγαλώσουν μετά σε κάποια τρώγλη ή στη λάσπη του δρόμου. Οσα επιζούσαν, δούλευαν κι αυτά στα εργοστάσια. Οι μητέρες, μη έχοντας τη δυνατότητα να θηλάσουν τα παιδιά τους, εργάζονταν με φοβερούς πόνους στο στήθος, μουσκεμένες αδιάκοπα από το γάλα που έτρεχε.

Η πιο τραγική μοίρα ήταν αυτή των γυναικών που δούλευαν στα ανθρακωρυχεία. Μισόγυμνες, να έρπουν μέσα σε γαλαρίες που το ύψος τους δεν ξεπερνούσε το μισό μέτρο… Δούλευαν 14 ώρες την ημέρα, στη διάρκεια της οποίας διανύανε 17-35 χιλιόμετρα μέσα στις στοές. Χωρίς να μπορούν να ισιώσουν το σώμα τους, μέσα στο σκοτάδι! Το χειμώνα δούλευαν έξι μήνες βυθισμένες στο νερό, έτσι που το δέρμα των ποδιών τους ξεκολλούσε, όπως άλλωστε και το δέρμα του θώρακα από την αλυσίδα του βαγονέτου που έσερναν.

Το 1842 μόνο στα ανθρακωρυχεία της Σκοτίας, της Ουαλίας και της Κορνουάλης δούλευαν 8.000 γυναίκες και παιδιά…

 Η πρώτη γυναικεία απεργία έγινε στην αγγλική πόλη Ουόρτσεστερ το 1804 από τις εργάτριες που κατασκεύαζαν γάντια, το 1831 τις ακολουθούν οι Γαλλίδες καπελούδες. Στις ΗΠΑ, το 1828 η απεργία των υφαντριών του Ντόβερ είχε επιτυχία πρόκειται κατά 100% και μια εφημερίδα καλεί την κυβέρνηση να ενεργοποιήσει την πολιτοφυλακή να προλάβει την επιβολή γυναικοκρατίας! Αλλά και το 1836 μια μεγάλη διαδήλωση εργατριών στο Λόουελ της Μασσαχουσέτης κατατρομάζει τις αρχές, που νομίζουν ότι γίνεται λαϊκή επανάσταση!

161 χρόνια πριν, στις 8 Μάρτη 1857, οι εργάτριες στα υφαντουργεία και στα ραφτάδικα της Νέας Υόρκης κατέβηκαν σε απεργία διεκδικώντας μείωση των ωρών εργασίας στις 10 (από 16 που δούλευαν τότε), ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς και ίση αμοιβή με τους άντρες συναδέλφους τους. Σήκωσαν το ανάστημά τους απέναντι στην εργοδοσία και το κράτος της. Με εντολή κυβέρνησης και εργοδοτών, οι αστυνομικές δυνάμεις ρίχτηκαν με μανία πάνω στις μαχητικές διαδηλώσεις των εργατριών και τις αιματοκύλησαν.

Το 1910, με εισήγηση της Κλάρας Τσέτκιν, καθιερώνεται η 8η του Μάρτη σαν Ημέρα της Γυναίκας, για να τιμηθούν οι απεργοί της Ν. Υόρκης.

Ηδη, το 1909 στη Ν. Υόρκη μια θυελλώδης απεργία των πουκαμισούδων, που συμπαρέσυρε 30.000 άτομα (από τα οποία 75% ήταν γυναίκες), διήρκεσε 13 εβδομάδες! Στο διάστημα αυτό οι απεργοί πείνασαν, ξυλοκοπήθηκαν, κακοποιήθηκαν, πέρασαν από δίκη. «Η απεργία σου στρέφεται εναντίον της φύσης και του θεού»(!) είπε ένας δικαστής σε κατηγορούμενη εργάτρια. Αλλά ο Μπέρναντ Σω από την απέναντι όχθη του Ατλαντικού έστειλε την απάντηση: «Θαυμάσια! Η μεσαιωνική Αμερική βρίσκεται πάντα σε στενές προσωπικές σχέσεις με τον Παντοδύναμο»

Επάγγελμα φορτοεκφορτωτής (φωτογραφία Κ. Μεγαλοκονόμου)

Δουλεύουν στην ασφαλτόστρωση πάντα υπό το βλέμμα του επόπτη (φωτογραφία Σπύρου Μελετζή, από έντυπο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου)

Οι Αμερικανίδες απεργοί διεκδικούν τα δικαιώματά τους. Η αστυνομία κάνει συλλήψεις («Εφημερίς των κυριών» 31.12.1900)

Στο χωράφι

Η ιστορία των εργατριών στην Ελλάδα

Άγνωστη σε πολλούς η δράση των γυναικών στην χώρα μας ι όμως, πολλές γυναίκες πήραν μέρος σε απεργίες – ορισμένες αποκλειστικά απεργίες εργατριών – πολλές συμμετείχαν στο εργατικό κίνημα και περπάτησαν σε εργατικά συλλαλητήρια. Κάποιες έπεσαν νεκρές από σφαίρες: Η Μαρία Χουσιάδου (1924) στην απεργία καπνεργατών στην Καβάλα, η Βασιλική Γεωργαντέλλη, που έγκυο έξι μηνών τη θέρισαν οι σφαίρες στις 8 Αυγούστου του 1926, η καπνεργάτρια Κωνσταντέλλη από το Αγρίνιο (1927), η καπνεργάτρια Αναστασία Καρανικόλα, στέλεχος του ΚΚΕ (9 Μάη 1936) στη Θεσσαλονίκη. Ο επισκέπτης του Σουφλίου θα δει με έκπληξη στο Τοπικό Μουσείο Μεταξουργίας ενδιαφέροντα στοιχεία για τους αγώνες και τις απεργίες των εργατριών που δούλευαν από μικρά παιδιά και συχνά πέθαιναν από φυματίωση…

Η πρώτη απεργία εργατριών στην Ελλάδα, έγινε από τις εργάτριες του εργοστασίου «Ρετσίνα» στον Πειραιά, το 1892.  Ήθελαν να τους μειώσουν το μεροκάματο κατά 20%!

«Τα λίγα στοιχεία που γνωρίζουμε για την απεργία, έρχονται σε εμάς από τον τύπο της εποχής.

50 κοράσια συνελθόντα κατά την Λάκκαν Βάβουλα

«Χθες την πρωίαν περί τα 50 κοράσια ανήκοντα εις το δεύτερον εργοστάσιον των αδελφών Ρετσίνα συνελθόντα κατά την Λάκκαν Βάβουλα (σ.σ. στου “Βάβουλα τη γούβα” που αναφέρει και το γνωστό ρεμπέτικο) εν Πειραιεί συνεφώνησαν ν’ απόσχουν της εργασίας των.

Αίτιον της απεργίας των αυτής ην ότι δι’ έκαστον τόπι πανίου, ενώ μέχρι τούδε επληρώνοντο προς 80 λεπτά τους ανηγγέλθη ότι εις το εξής θα πληρώνονται μόνον 65. Αι εργάτριαι εκείθεν μετέβησαν εν σώματι εις την διεύθυνσιν του εργοστασίου, όπως υποβάλωσι τα παράπονά των». (14.4.1892 «Εφημερίς» του Κορομηλά).

Η σημαντική αυτή γυναικεία εργατική κινητοποίηση αναφέρεται  υποτονικά, στα πλαίσια της προσπάθειας αγνόησης κάθε θέματος που αφορά την εργατική τάξη και μείωσης της σημασίας του, αλλά και τις γυναίκες της τάξης αυτής ειδικότερα… με δυο τρεις λέξεις, χωρίς κανένα σχόλιο, περισσότερο σαν παράξενο γεγονός που θα κινήσει το ενδιαφέρον του κοινού παρά σαν σημαντική εργατική εκδήλωση με ιδιαίτερη σημασία. Αντίθετα, η απεργία όχι μόνον αναφέρεται από την “Εφημερίδα των Κυριών”, το φεμινιστικό περιοδικό που εκδίδει από το 1887 η Καλλιρρόη Παρρέν, αλλά η συντάκτρια της είδησης, προφανώς η ίδια η εκδότρια που έχει και την ευθύνη για κάθε άρθρο που δεν υπογράφεται, υπερασπίζεται τις απεργούς.

… Με την απεργία αποδεικνύεται πως οι εργαζόμενες γυναίκες στη χώρα μας, αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύεται, πάλευαν από πολύ νωρίς ενάντια στην εργοδοσία. Μην ξεχνάμε ότι την εποχή εκείνη, με ανύπαρκτη ακόμα την εργατική νομοθεσία και στα πλαίσια του ελεύθερου ανταγωνισμού οι εργάτες δουλεύουν εξαντλητικά. Ισχύει η ατομική συμφωνία μεταξύ εργάτη και εργοδότη, που μόνος του καθορίζει το χρόνο δουλειάς, την πρόσληψη και απόλυση των εργατών χωρίς καμιά υποχρέωση για αποζημίωση (μήπως όλα αυτά μας θυμίζουν κάτι από το σήμερα;).

Στην Ελλάδα μετά το 1918

Με την ίδρυση του ΣΕΚΕ (ΚΚΕ) οι αγώνες των εργατριών αποκτούν το πιο γερό τους στήριγμα. Στο 1ο Ιδρυτικό Συνέδριό του, στο Πρόγραμμα, διατυπώνονται τα εξής:

« – Το δικαίωμα της ψηφοφορίας και της εκλογής εις άνδρας και γυναίκας για κάθε είδος εκλογής.

– Πλήρης αστική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική εξίσωση γυναικών, ανδρών. Κατάργηση όλων των νόμων που περιορίζουν τα δικαιώματα της γυναίκας και του νόθου παιδιού.

– Ιδρυση χωριστών φυλακών για ανηλίκους και γυναίκες και για τα πολιτικά αδικήματα.

– Η με νόμο απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας για παιδιά και γυναίκες.

– Η με νόμο υποχρέωση των δήμων και κοινοτήτων να συντηρούν γυναικολογικά μαιευτήρια για τις γυναίκες των εργατών, με πλήρεις αποδοχές για οχτώ εβδομάδες πριν και οχτώ εβδομάδες μετά τον τοκετό.

– Η καθιέρωση του πολιτικού γάμου».

Το 1920 ιδρύονται οι πρώτοι γυναικείοι σύλλογοι και σωματεία, εκδίδεται το περιοδικό «Ο Αγώνας της Γυναίκας», ενώ τον ίδιο χρόνο στις εκλογές ρίχνεται το σύνθημα: «Σφυρί, δρεπάνι και ψήφο στο φουστάνι».

Ο «Ριζοσπάστης» του 1920 φιλοξενεί σειρά άρθρων της Ιωάννας Κομιώτη, που τοποθετούν το γυναικείο ζήτημα στη σωστή κοινωνική του βάση.

Στα 1924 στις μεγάλες και μαχητικές διαδηλώσεις των καπνεργατών της Καβάλας, που διεκδικούσαν αύξηση των εξευτελιστικών τους μεροκάματων και μείωση του 12ωρου, παίρνουν μέρος και οι καπνεργάτριες.

Το Φλεβάρη του 1929, το Ενιαίο Μέτωπο Εργατών – Αγροτών, στο πρόγραμμά του για τις γερουσιαστικές εκλογές, ζητά εξίσωση του μεροκάματου των εργατριών και αγροτισσών με τους άνδρες. Το ίδιο μεροκάματο με τους ενήλικους στους νέους και τις νέες για την ίδια δουλιά. Απαγόρευση της νυκτερινής εργασίας των νέων κάτω των 18 ετών, άδεια τοκετού κλπ. και οργανώνονται στις μεγάλες πόλεις πολυπληθείς συγκεντρώσεις γυναικών, μ’ αυτά τα συνθήματα. Αυτά τα χρόνια στάλθηκαν με το «Ιδιώνυμο» στις φυλακές «Αβέρωφ» οι πρώτες κομμουνίστριες. Τις πρώτες συλλήψεις ακολουθούν αμέτρητες άλλες και στέλνονται μαζικά οι αγωνίστριες στις φυλακές και τα ξερονήσια.

Το 1933 Τριακόσιες εργάτριες του 5ου εργοστασίου υφαντουργίας του Ρετσίνα στο Φάληρο κατεβαίνουν σε απεργία με αιτήματα την αύξηση των μισθών, το σταμάτημα των προστίμων και την εφαρμογή του 8ώρου. Τις επόμενες 5 μέρες η απεργία επεκτάθηκε και στα υπόλοιπα υφαντουργεία, ενώ έληξε μετά από 27 μέρες, με τις απεργούς να πετυχαίνουν αυξήσεις 10% στα μεροκάματα.

Και έπεται συνέχεια από τους ηρωικούς αγώνες των γυναικών του λαού, στην περίοδο της Εθνικής Αντίστασης, ακόμη και με το όπλο στο χέρι

Οι γυναίκες  παίρνουν τη ζωή στα χέρια τους  διεκδικώντας τη λευτεριά, την εθνική ανεξαρτησία, την κοινωνική δικαιοσύνη. Στο προσκήνιο η μαζική πολιτική δράση των γυναικών μέσα από τις γραμμές του  ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ, τις απεργίες, τα συλλαλητήρια, τα σαμποτάζ. Διώξεις, φυλακές, εξορίες, εκτελέσεις, αγωνιστριών γυναικών, είναι καταγεγραμμένες στην ιστορία της χώρας μας

Έχουμε και άλλους αγώνες όπως οι διαδηλώσεις του θεσσαλικού λαού κατά της γερμανικής και ράλλικης τρομοκρατίας το 1944 που τον οργάνωσαν οι γυναίκες. Αλλά και τον αγώνα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, που επίσης πάλεψαν ίσα με τους άνδρες συναγωνιστές τους, φτάνοντας να αποτελούν το 30%-35% του ΔΣΕ.

Η Ελληνίδα στην  Ελεύθερη Ελλάδα ψήφισε, ψηφίστηκε, διοίκησε στα πλαίσια  εκείνου του πραγματικά   λαϊκού θεσμού,  της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Και στα κατοπινά δύσκολα χρόνια ως τα σήμερα, οι γυναίκες των λαϊκών στρωμάτων δε σταμάτησαν να αγωνίζονται. Ποια θα ήταν η πορεία της ανθρωπότητας, χωρίς τους αγώνες των εργατών, αλλά και των εργατριών;

Η θέση της Γυναίκας σήμερα:

Δείτε το βίντεο της ΟΓΕ του 2017 που περιγράφει γλαφυρά την πραγματικότητα απογυμνωμένη από τα «καθρεφτάκια» τις αστικής αντιμετώπισης του γυναικείου ζητήματος

Ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσουμε το αγωνιστικό περιεχόμενο της 8ης Μάρτη., είναι να απαιτούμε:

1. Μόνιμη και σταθερή εργασία για όλες και όλους με όλα τα ασφαλιστικά και εργασιακά δικαιώματα. Κατάργηση των νόμων που προωθούν τις ελαστικές εργασιακές σχέσεις και την κατάργηση της Κυριακής-αργίας.
2. Εφαρμογή του νόμου για την προστασία της εργαζόμενης μητέρας, την απαγόρευση της απόλυσης.
3. Άδεια κύησης, τοκετού, λοχείας δύο μήνες πριν και έξι μήνες μετά τον τοκετό με πλήρεις αποδοχές και ασφαλιστικά δικαιώματα, ανεξάρτητα εργασιακών σχέσεων.
4. Άδεια μητρότητας για ένα χρόνο, με πλήρη μισθό, ασφάλιση και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Δυνατότητα να γίνει χρήση της και από τον πατέρα.
5. Στη συνέχεια διευκόλυνση της επιστροφής της μητέρας στην εργασία με μειωμένα ωράρια κατά δύο ώρες για τα επόμενα δύο χρόνια και κατά μία ώρα για άλλα δύο με δίκτυο δημόσιων και δωρεάν βρεφονηπιακών σταθμών και υποδομών για τη δημιουργική απασχόληση βρεφών, νηπίων, παιδιών.
6. Άδειες στο ζευγάρι για ασθένειες ή άλλες ανάγκες του παιδιού για τα επόμενα χρόνια. Μεγαλύτερη άδεια στις μονογονεϊκές οικογένειες και σε γυναίκες με αναπηρία ή με παιδιά ΑμΕΑ.
7. Επίδομα τοκετού 1.000 ευρώ για κάθε γέννα, ανεξάρτητα από άλλες προϋποθέσεις, από τον κρατικό προϋπολογισμό. Κάλυψη όλων των εξόδων προγεννητικού ελέγχου, ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και τοκετού από το κράτος. Ενιαίο, καθολικό αποκλειστικά δημόσιο και δωρεάν σύγχρονο σύστημα Υγείας – Πρόνοιας, προληπτικής και επείγουσας ιατρικής για όλες και όλους, χωρίς καμιά άλλη προϋπόθεση. Δωρεάν χορήγηση φαρμάκων.
8. Μέτρα υγείας και ασφάλειας στους χώρους δουλειάς για τις εργαζόμενες. Εφαρμογή και επέκταση των ειδικών μέτρων προστασίας για τις εργαζόμενες εγκύους, λεχώνες και θηλάζουσες. Απαγόρευση της νυχτερινής εργασίας των γυναικών στη βιομηχανία και στη βιοτεχνία.
9. Επαναφορά της 5ετούς διαφοράς στα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης. Να μην ξεπερνούν τα 55 χρόνια για τις γυναίκες και τα 60 για τους άνδρες, τα 50 και 55 αντίστοιχα για τους εργαζόμενους στα Βαρέα και Ανθυγιεινά Επαγγέλματα.